Jak odzyskać VAT przy zmianie statusu podatnika?

Zmiana statusu podatnika podatku od towarów i usług dokonuje się:

1. obligatoryjnie z mocy ustawy wskutek:

• utraty prawa do zwolnienia sprzedaży określonego w art. 113 ust. 1 albo 9

• wykonywania czynności określonych w art. 113 ust. 13 wykluczających możliwość korzystania z tego zwolnienia niezależnie od wysokości osiąganych obrotów,

2.  fakultatywnie wskutek decyzji samego podatnika.

Każdy podatnik prowadzący działalność gospodarczą, który traci prawo do zwolnienia w podatku VAT, bądź dobrowolnie z niego rezygnuje, staje przed koniecznością nie tylko prawidłowego określenia momentu, od którego zyskuje status podatnika VAT czynnego oraz terminu wypełnienia obowiązków związanych z samą procedurą rejestracji czy też optymalnego wyboru możliwych zasad rozliczania VAT, ale również oceny w jakim zakresie i w jaki sposób możliwe jest rozliczenie podatku naliczonego wykazanego w fakturach dokumentujących nabycia towarów i usług dokonane w okresie, kiedy nie był jeszcze podatnikiem VAT czynnym. Każdego bowiem podatnika tego podatku dotyczy zasada neutralności VAT wyrażająca się w tym, że poprzez realizację prawa od odliczenia podatku naliczonego nie ponosi on faktycznego ciężaru tego podatku. Prawo to realizuje się w ramach rozwiązań legislacyjnych określonych w art. 86 - 90 ustawy w powiązaniu z systemem dokonywania korekt podatku naliczonego zgodnie z art. 91. W ten sposób ustawodawca stworzył podatnikowi prawo do odliczenia podatku naliczonego w określonych terminach pod warunkiem zarówno nieistnienia przesłanek negatywnych wyspecyfikowanych w art. 88, jak i spełnienia przez niego przesłanek pozytywnych tj. wykazania związku nabyć z wykonywaniem czynności opodatkowanych. Wystarczającym przy tym jest, że ze zobiektywizowanych okoliczności towarzyszących nabyciu towaru/usługi przy jednoczesnym uwzględnieniu rodzaju prowadzonej działalności wynika, że zakup ten jest dokonywany w celu wykorzystania w działalności opodatkowanej podatnika. Jest to zatem odliczenie warunkowe, które powoduje, że ostateczne nieziszczenie się warunku pozytywnego może powodować konieczność weryfikacji uprzednio dokonanego odliczenia podatku w ramach systemu korekt podatku naliczonego określonej w art. 91 ust. 7 ? 8.

W ramach realizacji zasady neutralności możliwa jest też sytuacja odwrotna, w której towary/usługi nabyte pierwotnie dla celów działalności zwolnionej zmieniają swoje przeznaczenie wskutek wykorzystywania ich w działalności opodatkowanej, co z kolei może poskutkować odzyskiwalnością podatku naliczonego w całym zakresie lub częściowo.  

Mimo, że stan prawny w tym obszarze na dzień dzisiejszy jest dużo bardziej klarowny, niż przed 01.01.2014 r. kiedy obowiązywał obecnie uchylony ust. 5 w art. 113 oraz ust. 1 pkt 5 w art. 88, a przepisy dotyczące korekt rocznych i wieloletnich były znacznie mniej dopracowane niż obecnie, także i dziś w praktyce powstają sytuacje budzące szereg wątpliwości zarówno co do samego prawa do odliczeń, jego zakresu, jak i momentu, na który może być zrealizowane.

Prawo do odliczeń podatku wykazanego w fakturach otrzymanych przed datą rejestracji

Jednym z zasadniczych zagadnień rzutujących na możliwość realizacji zasady neutralności VAT jest prawo do odliczenia kwot podatku wykazanego w fakturach/dokumentach odprawy celnej otrzymanych przed datą formalnej rejestracji/uzyskaniem statusu podatnika VAT czynnego. Zgodnie z art. 88 ust. 4 ustawy obniżenia kwoty lub zwrotu różnicy podatku należnego nie stosuje się również do podatników, którzy nie są zarejestrowani jako podatnicy VAT czynni, zgodnie z art. 96 (?), co we wcześniejszych okresach funkcjonowania tej regulacji bywało przyczyną sporów na linii podatnik - fiskus. Przykładem obecnie obowiązującej i ugruntowanej już od wielu lat wykładni uwzględniającej zasadę neutralności VAT jest np. interpretacja indywidualna z 7 stycznia 2014 r., sygn. ITPP1/443-1031/13/MS wydana przez Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy: Wskazany powyżej przepis ustawy o podatku od towarów i usług przewiduje sankcję w postaci pozbawienia podatnika prawa do obniżenia kwoty lub zwrotu podatku należnego w razie niezarejestrowania się, ale nie wskazuje wprost, z jakim momentem - z punktu widzenia niemożności odliczenia podatku naliczonego - należy wiązać status podatnika (zarejestrowany czy nie). Z art. 88 ust. 4 nie wynika bowiem, aby do nabycia uprawnienia do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego koniecznym było posiadanie statusu podatnika VAT czynnego w momencie otrzymania faktury. Podatnik nabywa więc prawo do odliczenia podatku naliczonego w momencie otrzymania faktury, lecz aby uprawnienie to zrealizować musi posiadać status podatnika VAT czynnego. Prawo to podatnik może zrealizować dopiero w dniu złożenia rozliczenia (deklaracji) dla podatku od towarów i usług w obowiązującym do jej złożenia terminie.

Sposoby realizacji zasady neutralności VAT przy zmianie statutu podatnika 

Podstawowy przepis realizujący wspomnianą wyżej zasadę neutralności podatku VAT, art. 86 ust. 1 ustawy, stanowi że w zakresie w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi o którym mowa w art. 15, przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Prawo to jest więc ?zarezerwowane? dla podatnika wykonującego czynności opodatkowane oraz uależnione od zakresu wykorzystania towarów/usług do tego rodzaju czynności. W związku z omawianą zmianą statusu podatnika z wykonującego wyłącznie czynności zwolnione na wykonującego czynności opodatkowane, mogą zaistnieć sytuacje, kiedy prawo do odliczeń VAT od towarów/usług nabytych w okresie korzystania ze zwolnienia podatkowego zostanie "skonsumowane":

• bezpośrednio i w całości w pierwszej składanej deklaracji VAT na zasadach analogicznych jak nabycia dokonane przez podatnika VAT czynnego zgodnie z art. 86 ust. 10-11 ustawy,

albo

• z wykorzystaniem systemu korekt podatku naliczonego zgodnie z art. 91 ust. 7a - ust. 7d ustawy.

Zastosowanie systemu korekt

Jeżeli pierwotne prawo do odliczeń przy nabyciu towarów bądź usług zupełnie nie przysługiwało podatnikowi z uwagi na wykonywanie wyłącznie czynności zwolnionych, a późniejsza zmiana prawa do odliczeń wynikać będzie z przeznaczenia tych towarów lub usług wyłącznie do wykonywania czynności opodatkowanych, w stosunku do których takie prawo przysługuje, omawiany system korekt może być tożsamy w skutkach z realizacją prawa do odliczeń w pełnym zakresie.

Będzie to miało miejsce zwłaszcza w odniesieniu do towarów i usług zupełnie nie wykorzystanych do wykonywania czynności zwolnionych np. towarów handlowych, surowców i materiałów podstawowych, jeśli ułynął już możliwy okres dokonania odliczeń określony w art. 86. W ich przypadku art. 91 ust. 7d nie wprowadza tzw. okresu korekty tj. przedziału czasowego, w którym korekta jest możliwa. Odczytując przepis literalnie korekta podatku jest możliwa niezależnie od momentu nabycia i dokonuje się jej w deklaracji składanej za okres rozliczeniowy, w którym wystąpiła zmiana. W praktyce oznacza to całkowite odzyskanie podatku naliczonego.

Szczególnym regulacjom podlega realizacja zasady neutralności VAT w ramach systemu korekt odliczeń w odniesieniu do składników majątku obrotowego i trwałego wykorzystywanych pierwotnie w działalności zwolnionej, a które po jakimś czasie zaczynają służyć działalności opodatkowanej. W takiej sytuacji:

• w odniesieniu do wyposażenia i środków trwałych o wartości nie przekraczającej 15.000 zł realizacja zasady neutralności możliwa jest z wykorzystaniem instytucji korekty, o której mowa w art. 91 ust. 7c ustawy o podatku VAT o ile od końca okresu, w którym zostały one oddane do użytkowania, nie minęło 12 miesięcy. Odliczenia dokonuje się w deklaracji składanej za okres rozliczeniowy, w którym wystąpiła zmiana.

• w stosunku do środków trwałych o wartości początkowej wyższej niż 15.000 zł realizacja prawa do odliczeń podatku możliwa jest z wykorzystaniem instytucji korekty, o której mowa w art. 91 ust. 7a. Korekta dokonywana może być w proporcji do tzw. okresu korekty, który dla nieruchomości i prawa wieczystego użytkowania gruntu wynosi 10 lat, a dla pozostałych środków trwałych ? 5 lat licząc od roku, w którym zostały oddane do używania. Przykład: podatnik dokonał w 07.2013 r. nabycia maszyny produkcyjnej o wartości 20.000 zł netto plus podatek VAT w wysokości 4.600 zł i w tym samym miesiącu zaliczył ją do środków trwałych. W przypadku rezygnacji z prawa do zwolnienia w 11.2013 r., będzie miał prawo do skorygowania całej nieodliczonej kwoty VAT, przy czym prawo to będzie realizowane przez pięć kolejnych lat w deklaracjach składanych za pierwszy okres rozliczeniowy począwszy od 2014 r. po 1/5 (920 zł) w każdym z nich.

Przykłady aktualnych interpretacji indywidualnych podzielających ww. stanowisko: Interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach IBPP3/443-310/14/LŻ z 17.06.2014r., Interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy ITPP1/443-170/14/MN z 29.04.2014 r.

Skutki w podatku dochodowym

Każdy z omówionych wyżej sposobów ?odzyskania? podatku naliczonego powoduje powstanie przychodu podlegającego opodatkowaniu stosownie do art. 14 ust. 2 pkt 7f w związku z ust. 2d updof i jego odpowiednika - art. 12 ust. 1 pkt 4g w związku z ust. 10 updop.

Dotyczy to także środków trwałych, których wartość początkowa nie ulega zmianie wskutek zrealizowania korekty VAT.

Autor: Małgorzata Tyska