Nie płaćmy nienależnych podatków - fiskus ich nie chce

W praktyce obrotu gospodarczego nie tak rzadkim zjawiskiem bywa kupowanie gruntów sklasyfikowanych jako rolne na cele działalności gospodarczej np. przez dewelopera, firmy zajmujące się sprzedaży uzbrojonych działek gruntu pod zabudowę czy w celu budowy własnej nieruchomości na potrzeby działalności gospodarczej.

W naszej praktyce księgowej spotykamy się z przypadkami, kiedy notariusz jako płatnik PCC pobiera ten podatek od kupującego nie badając danej sytuacji pod kątem wystąpienia obowiązku poboru, a strony transakcji działając w zaufaniu do notariusza nawet nie próbują weryfikować zasadności tych działań. Z uwagi na znaczną nieraz wartość transakcji obciążenie 2% podatkiem może generować wydatek w znacznej wysokości, który na domiar złego bywa kosztem zupełnie niepotrzebnym.

W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej zasadom poboru podatku i sytuacjom, w których można go uniknąć.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a) ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 626) podatkowi podlegają umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych. Obowiązek podatkowy ciąży na kupującym (art. 4 pkt 1), a stawka podatku od sprzedaży nieruchomości wynosi 2% (art. 7 ust. 1 pkt 1 lit. a))

Art. 9 pkt 2 lit. a) ww. ustawy stanowi, że zwalnia się od podatku przeniesienie własności nieruchomości lub ich części, wraz z częściami składowymi, z wyjątkiem budynków mieszkalnych lub ich części znajdujących się na obszarze miast, w drodze umów sprzedaży pod warunkiem, że w rozumieniu przepisów o podatku rolnym, w chwili dokonania czynności, nabyte grunty stanowią gospodarstwo rolne albo utworzą gospodarstwo rolne lub wejdą w skład gospodarstwa rolnego będącego własnością nabywcy. Tym samym właściwa wykładnia przepisu art. 9 pkt 2 lit. a ustawy o PCC wymaga odwołania się do przepisów ustawy o podatku rolnym.

Czym jest gospodarstwo rolne?

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 1381 t.j.) za gospodarstwo rolne uważa się obszar gruntów sklasyfikowanych w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza, o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy, stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej, w tym spółki, nieposiadającej osobowości prawnej.

Szczegółówe zasady klasyfikacji gruntów znajdziemy w rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 38, poz. 454, z późn. zm.) w sprawie ewidencji gruntów i budynków. Stosownie do postanowień § 68 ust. 1 pkt 1 lit. a), do gruntów rolnych rolnych zalicza się: 

1. użytki rolne, w tym:

• grunty orne, oznaczone symbolem ? R,

• sady, oznaczone symbolem ? S,

• łąki trwałe, oznaczone symbolem ? Ł,

• pastwiska trwałe, oznaczone symbolem ? Ps,

• grunty rolne zabudowane, oznaczone symbolem ? Br,

• grunty pod stawami, oznaczone symbolem ? Wsr,

• grunty pod rowami, oznaczone symbolem ? W,

• grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, oznaczone symbolem ? Lzr,

1. nieużytki, oznaczone symbolem - N.

W definicji gospodarstwa rolnego istotne są zatem dwa elementy:

1. formalny ? nakazujący ujęcie gruntu w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych,

2. faktyczny tj. dotyczący:

• powierzchni gruntu - co najmniej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy,

• przeznaczenia gruntu - w chwili przeniesienia prawa własności, grunt nie może być zajęty na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza,

• własności - grunt ma stanowić własność lub znajdować się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej, w tym spółki, nieposiadającej osobowości prawnej.

W tym miejscu - wobec braku legalnej definicji pojęcia ?grunty zajęte na prowadzenie działalności gospodarczej? - należy odwołać się do orzecznictwa. Pojęcie gruntu "zajętego na prowadzenie działalności gospodarczej" zostało bowiem zinterpretowane przez sądownictwo administracyjne i ma swoje utrwalone znaczenie. Wskazać tu można szereg orzeczeń sądów administracyjnych, rozstrzygających sprawy z zakresu podatku rolnego, w których wskazuje się na wąskie rozumienie pojęcia "gruntu zajętego na prowadzenie działalności gospodarczej".

Stanowisko takie podzielił także WSA w Poznaniu w wyroku III SA/Po 268/11. W wyroku tym Sąd wskazał, że nie jest wystarczające w przypadku tego rodzaju gruntów powołanie się jedynie na okoliczność, że skarżąca wydzierżawiła przedmiotową nieruchomość na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej. Jeśli organ chce nadać im przymiot gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej, to w przypadku gruntów rolnych, gruntów zadrzewionych i zakrzewionych na użytkach rolnych oraz lasów konieczne jest poczynienie dokładnych ustaleń faktycznych (za pomocą wszelkich dostępnych środków dowodowych: dokumenty, oględziny, przesłuchanie świadków itp. ? art. 180 § 1 O.p.), w jakim zakresie grunty o takim charakterze faktycznie były w roku podatkowym wykorzystywane na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej.

Także WSA w Gliwicach w wyroku z dnia 21.01.2008 r. sygn. I SA/GL 49/08 podkreślił, że: ?Sam fakt posiadania użytku rolnego przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą nie jest wystarczający do jego opodatkowania według stawki przewidzianej dla działalności gospodarczej. Konieczne jest wykazanie, że grunt taki został zajęty na prowadzenie działalności gospodarczej?, a WSA we Wrocławiu w wyroku z dnia 30.10.2007 r. sygn. I SA/Wr 819/07 stwierdził, że: ?(?) określenie to należy interpretować: według jego językowego znaczenia tzn. jako grunt używany faktycznie do prowadzenia działalności gospodarczej?.

W myśl powyższego, dopiero faktyczne zajęcie gruntu na prowadzenie działalności gospodarczej i rozpoczęcie tam wykonywania jakichkolwiek czynności wchodzących w zakres działalności gospodarczej lub z nią związanych powoduje, że grunt można uznać za zajęty na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż rolnicza w rozumieniu art. art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 15.11.1984 r. o podatku rolnym.

Przesłanki zwolnienia z PCC

W kontekście regulacji art. 9 pkt 2 lit. a) u.p.c.c., zwolnienie od podatku przysługuje wyłącznie w trzech przypadkach, tj. jeżeli w chwili dokonania czynności nabywane grunty:

1. stanowią gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym;

2. utworzą gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym;

3. wejdą w skład gospodarstwa rolnego będącego własnością nabywcy.

Pierwszy z nich (który znajdzie zastosowanie w naszej sytuacji) należy uznać za spełniony, jeżeli w chwili dojścia do skutku jakiejkolwiek z umów przenoszących własność, nieruchomość będąca przedmiotem obrotu jest gospodarstwem rolnym w rozumieniu ustawy o podatku rolnym.

W takim przypadku nie ma znaczenia, czy po nabyciu nieruchomość będzie wykorzystywana na cele rolne, czy też inne. Jak bowiem stwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 26.04.2012 r. I SA/Gd 215/12  Najistotniejsze jest zatem to, by w chwili sprzedaży nieruchomości zostały spełnione omówione powyżej warunki. Późniejsza zmiana przeznaczenia gruntu nie skutkuje bowiem pozbawieniem prawa do zwolnienia od podatku. (?) Nie ma także znaczenia zamiar, jaki będzie towarzyszył nabywcy, dotyczący wykorzystywania gruntu w przyszłości, po nabyciu. Jedynie miarodajny moment, jaki powinien być uwzględniany przy ustalaniu zwolnienia podatkowego, to chwila nabywania gruntu. (?) Nieistotne jest także to, czy nabywca faktycznie prowadził działalność rolniczą w rozumieniu art. 2 ust. 2 u.o.p.r.

Podobne rozstrzygnięcie zapadło w innym wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 stycznia 2011 r. o sygn. III SA/Wa 1370/10  zgodnie z którym ?w rozumieniu ustawy o podatku rolnym, którą ? jaką jedynie miarodajną ? zobowiązuje analizować ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych, były to nieruchomości rolne. Powtórzyć bowiem należy, że spełniały wskazane wyżej dwie przesłanki: formalną (ujęte były w ewidencji jako grunty rolne), a także faktyczną (ich powierzchnia przekraczała 1 ha). Podnosić można argument, że być może intencją Ustawodawcy nie było zwolnienie z podatku transakcji, które mają za przedmiot nieruchomości takie, jak w niniejszej sprawie. Formułować można nawet tezę, że w ustawie wystąpił błąd legislacyjny albo swego rodzaju luka aksjologiczna. Niemniej wszystkie te zarzuty nie mogą skutkować wykładnią contra legem?.

Także zgodnie z piśmiennictwem wykładnia omawianego przepisu jest ugruntowana: ?zwolnienie podatkowe przysługuje wtedy, gdy nabywana nieruchomość ? w chwili dokonania czynności ? stanowi gospodarstwo rolne lub utworzy z nieruchomością nabywcy gospodarstwo rolne albo wejdzie w skład gospodarstwa rolnego będącego własnością nabywcy ? w rozumieniu przepisów o podatku rolnym. (?) Wystarczającą przesłanką do tego, aby uznać dany obszar za gospodarstwo rolne, w rozumieniu przepisów ustawy o podatku rolnym, jest posiadanie gruntów o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy. (?) Ponadto za wystarczający do uznania danego obszaru za gospodarstwo rolne jest sam fakt posiadania gruntów rolnych, nie zaś uzyskiwanie z tego tytułu dochodów. Dlatego też zaprzestanie działalności lub ograniczenie produkcji rolnej na danym obszarze nie powoduje automatycznie utraty statusu gospodarstwa rolnego. W postanowieniach art. 9 pkt 2 u.p.c.c. odesłano do definicji gospodarstwa rolnego w ustawie o podatku rolnym, która ma charakter formalny, związany wyłącznie z powierzchnią gruntów rolnych. Nie ma zatem żadnego znaczenia faktyczne prowadzenie gospodarstwa rolnego. (?) Oznacza to, że nabywca nie tylko nie musi prowadzić gospodarstwa rolnego w rozumieniu art. 55 k.c., ale nie musi mieć nawet takiego zamiaru.? (por. ?Ustawy: o opłacie skarbowej, o podatku od czynności cywilnoprawnych. Komentarz?, Ofiarski Z., ABC, 2009/LEX).

Analogicznie do zagadnienia podchodzi się w interpretacjach indywidualnych Dyrektorów Izb Skarbowych np. Dyrektor Izby Skarbowej w Łodzi - interpretacja z dnia 13.07.2015 r. znak. IPTPB2/4514-17/15-5/KK, Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie - interpretacja z dnia 15.12.2014 r. znak IPPB2/436-619/14-4/MZ, Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy ? interpretacja z dnia 05.11.2012 r. znak ITPB2/436-135/11/12-S/MK.

Jak wykorzystać wiedzę?

Przede wszystkim już na etapie przygotowania dokumentacji wymaganej przez notariusza warto poruszyć kwestię podatku od czynności cywilnoprawnych przedstawiając notariuszowi nasze stanowisko i uzgodnić rodzaj dokumentów potwierdzających status gruntu. Jeśli mimo naszego przekonania o zwolnieniu z PCC, notariusz pobierze podatek, warto wystąpić do Urzędu Skarbowego z wnioskiem o stwierdzenie nadpłaty i zwrot podatku pobranego przez płatnika w trybie art. 75 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. ? Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749, z późn. zm.).

Nieprawdziwe jest obiegowe twierdzenie "fiskus chętnie wyciągnie rękę po każdy grosz, nieważne czym mu się to należy, czy nie".  Organy podatkowe nie mogą działać inaczej niż na podstawie przepisów prawa (art. 120 Ordynacji podatkowej), ciąży więc na nich nie tylko obowiązek ściągania kwot podatków należnych Państwu zgodnie z prawem, lecz również obowiązek odmowy przyjęcia kwot podatków Państwu nienależnych. 

Autor: Małgorzata Tyska